Λίθοι στο ουροποιητικό σύστημα: Αιτίες, συμπτώματα, διάγνωση, θεραπεία και πρόληψη

Οι λίθοι του ουροποιητικού συστήματος, γνωστοί και ως πέτρες στα νεφρά ή ουρολιθίαση, είναι σκληρές, συμπαγείς συσσωρεύσεις κρυστάλλων και μεταλλικών αλάτων που σχηματίζονται σε διάφορα σημεία του ουροποιητικού, όπως στους νεφρούς (νεφρολιθίαση), στους ουρητήρες (ουρητηρολιθίαση) ή στην ουροδόχο κύστη (κυστική λιθίαση). Αποτελούν συχνή παθολογική κατάσταση, ιδιαίτερα στους ενήλικες μέσης και μεγαλύτερης ηλικίας, και μπορεί να προκαλέσουν από ήπια συμπτώματα μέχρι και σοβαρές επιπλοκές όπως λοίμωξη, απόφραξη ή νεφρική βλάβη.

Πώς σχηματίζονται οι λίθοι

Οι λίθοι δημιουργούνται όταν τα ούρα περιέχουν αυξημένες συγκεντρώσεις αλάτων και μετάλλων (όπως ασβέστιο, ουρικό οξύ, μαγνήσιο, αμμώνιο και φωσφορικά), οι οποίες σχηματίζουν κρυστάλλους. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, υπάρχουν ουσίες όπως το κιτρικό που αποτρέπουν την κρυσταλλοποίηση, όμως όταν λείπουν ή όταν τα ούρα είναι υπερκορεσμένα, οι κρύσταλλοι μετατρέπονται σε λίθους.

Τύποι λίθων

1. Ασβεστούχοι λίθοι (85%) – κυρίως οξαλικού ή φωσφορικού ασβεστίου.
2. Ουρικού οξέος – εμφανίζονται όταν τα ούρα είναι πολύ όξινα.
3. Στρουβίτης – συνδέονται με ουρολοιμώξεις και αποτελούνται από μαγνήσιο, αμμώνιο και φωσφορικά.
4. Κυστίνης – σπάνιοι, λόγω γενετικής διαταραχής στην αποβολή κυστίνης.
5. Κοραλλιοειδείς λίθοι – πολύ μεγάλοι, καλύπτουν τον πυελό και τους κάλυκες του νεφρού.

Παράγοντες κινδύνου

• Αφυδάτωση
• Διατροφή υψηλή σε ζωικές πρωτεΐνες, αλάτι, βιταμίνη C
• Χαμηλή πρόσληψη ασβεστίου (παραδόξως αυξάνει τον κίνδυνο ασβεστούχων λίθων)
• Μεταβολικές διαταραχές: υπερπαραθυρεοειδισμός, νεφρική σωληναριακή οξέωση
• Οικογενειακό ιστορικό
• Παχυσαρκία, βαριατρική χειρουργική
• Φάρμακα (π.χ. ινδιναβίρη, μελαμίνη)

Συμπτώματα

• Πόνος: οξύς, παροξυσμικός και μονόπλευρος πόνος στη μέση ή στα πλευρά, που συχνά ακτινοβολεί προς τη βουβωνική χώρα ή τα γεννητικά όργανα (κολικός νεφρού).
• Αιματουρία: ούρα με αίμα
• Ναυτία, έμετος, ιδρώτας, ανησυχία
• Συχνοουρία, καύσος στην ούρηση
• Πυρετός, ρίγη, θολά ή δύσοσμα ούρα (σε περίπτωση λοίμωξης)

Διάγνωση

• Κλινική εικόνα: κλασικά συμπτώματα υποδεικνύουν τη διάγνωση.
• Αξονική τομογραφία χωρίς σκιαγραφικό (TDM): είναι η πλέον ακριβής μέθοδος.
• Υπερηχογράφημα: λιγότερο ευαίσθητο για μικρούς λίθους, αλλά χωρίς ακτινοβολία.
• Απλή ακτινογραφία κοιλίας: μόνο για λίθους ασβεστίου.
• Ανάλυση ούρων: για αίμα, πύον, pH και μικροβιολογικό έλεγχο.
• Συλλογή και ανάλυση λίθου: σε περιπτώσεις αποβολής λίθου, συνιστάται να διατηρείται για ανάλυση.
• Αιματολογικές εξετάσεις: για επίπεδα ασβεστίου, ουρικού οξέος, ορμονών κ.λπ.

Θεραπεία

Φαρμακευτική αγωγή

• Αναλγητικά: ΜΣΑΦ ή οπιοειδή για την ανακούφιση του πόνου.
• Α-αδρενεργικοί ανταγωνιστές (όπως η ταμσουλοσίνη) διευκολύνουν τη διέλευση μικρών λίθων.

Αυτόματη αποβολή

• Λίθοι <5mm μπορούν να αποβληθούν χωρίς επέμβαση, με άφθονα υγρά και υπομονή.

Επεμβατικές τεχνικές

1. Λιθοτριψία εξωσωματική με κύματα σοκ (ESWL) – κατάλληλη για λίθους έως 1 εκ. στην άνω ουροφόρο οδό.
2. Ουρητηροσκόπηση με laser – για εντοπισμένους λίθους στον ουρητήρα.
3. Περκοειδής νεφρολιθοτομή – για πολύ μεγάλους ή κοραλλιοειδείς λίθους.
4. Χειρουργική αφαίρεση – σπάνια, σε περιπτώσεις που δεν ανταποκρίνονται σε άλλες μεθόδους.
5. Τοποθέτηση stent – προσωρινή ανακούφιση από απόφραξη.
6. Αφαίρεση λίθου με νεφροστομία – σε σοβαρές περιπτώσεις απόφραξης και υδρονέφρωσης.

Πρόληψη

Γενικές οδηγίες

• Κατανάλωση άφθονων υγρών (2-3 λίτρα ημερησίως) για παραγωγή >2 λίτρων ούρων.
• Μέτρια πρόσληψη ασβεστίου (1000-1500mg ημερησίως)
• Περιορισμός αλατιού και ζωικών πρωτεϊνών
• Αλκαλοποίηση ούρων με κιτρικό κάλιο, ιδίως για λίθους ουρικού οξέος

Ειδικά μέτρα κατά τύπο λίθου

• Ασβεστούχοι λίθοι:
  • Δίαιτα χαμηλή σε νάτριο και οξαλικά (σπανάκι, σοκολάτα, τσάι)
  • Θειαζιδικά διουρητικά
  • Κιτρικό κάλιο ή ασβέστιο
  • Πυριδοξίνη (βιταμίνη Β6)
• Ουρικού οξέος:
  • Κιτρικό κάλιο για αλκαλοποίηση
  • Αλλοπουρινόλη
  • Μείωση κατανάλωσης κρέατος
• Κυστίνης:
  • Άφθονα υγρά
  • Φάρμακα όπως η θειοπρονίνη ή η πενικιλλαμίνη
• Στρουβίτης:
  • Εξάλειψη λοίμωξης
  • Αντιβιοτικά μακροχρόνιας χρήσης
  • Αφαίρεση όλων των λίθων