Χημειοθεραπεία: Τι είναι και πώς λειτουργεί

Η χημειοθεραπεία είναι μια φαρμακευτική θεραπεία κατά του καρκίνου, η οποία χρησιμοποιεί ισχυρές χημικές ουσίες για την καταστροφή των ταχέως πολλαπλασιαζόμενων καρκινικών κυττάρων. Οι ουσίες αυτές χορηγούνται είτε ενδοφλέβια είτε από το στόμα, και κυκλοφορούν μέσω του αίματος σε όλο το σώμα, επηρεάζοντας όχι μόνο τον καρκίνο, αλλά και ορισμένα υγιή κύτταρα.

Η χημειοθεραπεία δεν είναι πάντα η μοναδική θεραπεία. Συχνά συνδυάζεται με άλλες μεθόδους, όπως η ακτινοθεραπεία, η ανοσοθεραπεία ή η χειρουργική επέμβαση, ανάλογα με τον τύπο και το στάδιο του καρκίνου.

Πώς λειτουργεί η χημειοθεραπεία

Ο βασικός στόχος της χημειοθεραπείας είναι να εμποδίσει την ανάπτυξη και διαίρεση των καρκινικών κυττάρων. Οι φαρμακευτικές ουσίες:

• Εισέρχονται στα κύτταρα και διακόπτουν τη διαδικασία πολλαπλασιασμού

• Προκαλούν καταστροφή του γενετικού υλικού (DNA ή RNA) των κυττάρων

• Μπορούν να προκαλέσουν απόπτωση, δηλαδή “προγραμματισμένο θάνατο” των καρκινικών κυττάρων

Δυστυχώς, επειδή η χημειοθεραπεία δεν μπορεί πάντα να ξεχωρίσει τα καρκινικά από τα υγιή κύτταρα, επηρεάζει και ορισμένα φυσιολογικά κύτταρα που ανανεώνονται γρήγορα (π.χ. μαλλιά, αιμοσφαίρια, βλεννογόνος του εντέρου), κάτι που προκαλεί παρενέργειες.

Σε ποιες περιπτώσεις εφαρμόζεται

Η χημειοθεραπεία χρησιμοποιείται:

• Πριν τη χειρουργική επέμβαση για τη συρρίκνωση όγκων (νεοεπικουρική θεραπεία)

• Μετά το χειρουργείο για εξάλειψη υπολειπόμενων κυττάρων (επικουρική θεραπεία)

• Σε προχωρημένα στάδια για επιβράδυνση της νόσου και ανακούφιση συμπτωμάτων

• Σε καρκίνους του αίματος, όπως λευχαιμίες ή λέμφωμα, όπου είναι κύρια θεραπεία

Ποιοι τύποι φαρμάκων χρησιμοποιούνται

Τα χημειοθεραπευτικά φάρμακα ταξινομούνται ανάλογα με τον τρόπο δράσης τους. Οι κυριότερες κατηγορίες είναι:

• Αλκυλιωτικοί παράγοντες (π.χ. κυκλοφωσφαμίδη): βλάπτουν το DNA των κυττάρων

• Αντιμεταβολίτες (π.χ. φλουορουρακίλη): μπλοκάρουν την παραγωγή του DNA

• Αντικαρκινικά αντιβιοτικά (π.χ. δοξορουβικίνη): προκαλούν θραύση του DNA

• Φυτικά αλκαλοειδή (π.χ. βινκριστίνη, ταξάνες): διαταράσσουν τη διαίρεση των κυττάρων

• Πλατινούχα παράγωγα (π.χ. σισπλατίνη): σχηματίζουν σταυρούς δεσμούς στο DNA

Πώς γίνεται η χορήγηση

Η χημειοθεραπεία χορηγείται με διάφορους τρόπους:

• Ενδοφλέβια (IV): η πιο συχνή μορφή

• Από το στόμα (χάπια ή κάψουλες)

• Υποδορίως ή ενδομυϊκά

• Τοπικά, σε μορφή κρέμας για καρκίνους του δέρματος

• Ενδοραχιαία ή ενδοπεριτοναϊκή, σε ειδικές περιπτώσεις

Η θεραπεία γίνεται σε κύκλους (sessions), με ενδιάμεσα διαλείμματα για να αναρρώσει ο οργανισμός.

Συχνές παρενέργειες της χημειοθεραπείας

Οι παρενέργειες ποικίλλουν ανάλογα με το φάρμακο, τη δόση και την αντοχή του κάθε οργανισμού. Συχνά περιλαμβάνουν:

Από το πεπτικό

• Ναυτία, εμετός

• Διάρροια ή δυσκοιλιότητα

• Ανορεξία και απώλεια βάρους

Από τα μαλλιά και το δέρμα

• Τριχόπτωση (συνήθως προσωρινή)

• Ξηροδερμία ή δερματικά εξανθήματα

Από το αίμα

• Αναιμία

• Λευκοπενία (μείωση λευκών αιμοσφαιρίων)

• Θρομβοπενία (μείωση αιμοπεταλίων)

Άλλα

• Κόπωση και αίσθημα αδυναμίας

• Στοματίτιδα (έλκη στο στόμα)

• Αυξημένος κίνδυνος λοιμώξεων

Οι παρενέργειες δεν εμφανίζονται σε όλους και υπάρχουν πλέον σύγχρονα υποστηρικτικά φάρμακα που περιορίζουν σημαντικά τη δυσφορία.

Τι να περιμένετε κατά τη διάρκεια της θεραπείας

• Πριν την έναρξη, γίνεται πλήρης αιματολογικός και βιοχημικός έλεγχος

• Κατά τη διάρκεια, παρακολουθούνται οι δείκτες αίματος και η λειτουργία των οργάνων

• Ο γιατρός μπορεί να τροποποιήσει τις δόσεις ή να αλλάξει φάρμακο αν υπάρχουν έντονες παρενέργειες

• Ο ρόλος της ψυχολογικής υποστήριξης και διατροφικής φροντίδας είναι καθοριστικός

Τι γίνεται μετά τη χημειοθεραπεία

Μετά το τέλος του κύκλου:

• Ο ασθενής παρακολουθείται τακτικά με εξετάσεις και απεικονιστικούς ελέγχους

• Οι περισσότεροι ασθενείς ανακτούν σταδιακά τη δύναμή τους

• Ορισμένες παρενέργειες υποχωρούν άμεσα, ενώ άλλες χρειάζονται λίγους μήνες